اشتباه لغوی رایج در معنای قصر    
رضا محتاری
 در دهه‌هاى اخير در باره نماز مسافر، هم در رسايل عمليه و توضيح المسائل‌ها هم در ديگر كتابها و سخنان، تعبيرى قطعاً نادرست به كار مى‌رود كه نمى‌دانم چه كسى آن را رواج داده و از چه زمانى بر سر زبانها افتاده است؟ اين تعبير نادرست «نماز شكسته» است. تعبير قرآنى نماز مسافر «قصر» (= كوتاه) و تعابير روايات «قصر» و «تقصير» است (4): {وإذا ضربتم في الأرض فليس عليكم جناح أن تقصروا من الصلوة....} (5)

در ترجمه‌هاى فارسى قديم و بيشتر ترجمه‌هاى فارسى جديد و تفاسير فارسى قديم

 در ترجمه و تفسير اين آيه شريفه تعبير «نماز قصر» و «نماز كوتاه» به كار رفته است و احدى تعبير «نماز شكسته» را استعمال نكرده است همچنين در متون قديم فقه كه به زبان فارسى نگاشته شده است تنها تعبير «نماز قصر» و «نماز كوتاه» و «تقصير» ديده مى‌شود نه «نماز شكسته»؛ از جمله در ترجمه فارسى مختصر نافع كه مرحوم محمد تقى دانش پژوه تصحيح و چاپ كرده است. همچنين در ترجمه فارسى نهايه شيخ طوسى، از سده هفتم يا پيش از آن، چنين عباراتى ديده مى‌شود:

نماز كوتاه بكردن در سفر واجب است...

واجب باشد نماز كوتاه كردن...

مخيّر باشد در آنكه تمام بكند و تقصير كند. (6)

همچنين در كتاب وجه دين از ناصر خسرو قباديانى (م 481) مى‌خوانيم:

نماز كوتاه نشايد كردن مسافر را مگر كه اندر راه حج باشد يا اندر راه جهاد... .

... و نيز گوييم اندر بيان تقصير مراين سه نماز را: نماز پيشين و نماز ديگر و نماز خفتن. و كوتاه ناكردن نماز بامداد و نماز شام.... و نيز گوييم كه نماز بامداد و شام پنج ركعت است و در آن دو تقصير نيست.

... و در نماز حضر تقصير نيست... . (7)

حتى در آثار فقهى فارسى متأخر، مانند جامع عباسى (8) از شيخ بهايى (م1030) و جامع الشتات ميرزاى قمى (م1231) و ذخيرة العباد (9) از ميرزاى شيرازى دوم (م1338) تعبير «قصر» به كار رفته است نه «شكسته».

اما شيخ انصارى رحمه اللّه‌ در صراط النجاة (ص 160 ـ 164) با اينكه بارها تعبير قصر را به كار برده تعبير «شكسته كند» را نيز فراوان استعمال كرده است.
 
بنابراين، براى اينكه از تعبير مطابق قرآن كريم و روايات شريفه پيروى شود بايد گفت: «نماز قصر» يا «نماز كوتاه»، نه تعبير من درآوردى و نادرست و احياناً موهن «نماز شكسته»؛ زيرا غالباً تعبير «نماز را شكستن» به معناى ابطال نماز به كار مى‌رود. امير خسرو گويد:

ره غلط شد عنان بگردانم قبله كژ شد نماز بشكستم. (10)

پاورقی ها

(4) ر.ك: وسائل الشيعه، ج8، ص451 ـ 539، أبواب صلاة المسافر.
(5) سوره نساء، آيه 101.
(6) النهاية، ج1، ص133، تحقيق محمد تقى دانش پژوه. تهران، دانشگاه تهران، 1342هـ ش.
(7) وجه دين، ص 139 ـ 141.
(8) ص 88 ـ 90.
(9) ص 140 ـ 152.
(10) لغت نامه دهخدا، ج14، ص22734، «نماز شكستن».

منبع : فصلنامه تخصصی فقه اهل بیت علیهم السلام فارسی ش 47 ص 113