به گزارش روابط عمومي حوزه علميه خراسان، آيت‌الله صفائي بوشهري، امام جمعه بوشهر در نشست علمي روش اجتهاد در ادبيات عرب كه در مدرسه علميه عالي نواب برگزار شد، گفت: آينده نظم نوين جهاني بستگي به حضور پررنگ و مديريت جهادي ايران اسلامي به رهبري حضرت آيت‌الله خامنه‌اي (مدظله العالي) دارد كه با حضور فعال حوزه علميه به عنوان سرچشمه فياض معارف ديني در جهان صورت مي‌گيرد.
وي افزود: هر قدر بتوانيم در رشته‌هاي معارفي در مجامع بين‌المللي توانمندتر حضور يابيم، قطعا تأثيرگذاري نظام ما در جهان اسلام و فرا اسلام بيشتر خواهد شد و يكي از رشته‌هاي مهم حوزه معارف اسلامي، ادبيات عرب است.
امام جمعه بوشهر تصريح كرد: اين علم نقش بزرگي از جهت ذات خود و از جهت ابزار ساختاري در كهكشان دين ايفا مي‌كند، يعني تمام سيزده علمي كه در منظومه ادبيات عرب وجود دارد، نقش ويژه‌اي در اين كهكشان دارند و ما بايد در اين راه، توانمند شده و حتي در برخي اضلاع علمي اين هندسه داراي مرجعيت علمي باشيم.
آيت‌الله صفائي بوشهري با طرح اين سؤال كه آيا باب اجتهاد در عرصه ادبيات عرب بسته شده است؟ گفت: برخي رشته‌هاي ادبي عرب ذاتا داراي عمق اجتهادي نيستند، مثل تاريخ ادبيات عرب كه تحقيقي و تحليلي است، اما برخي رشته‌ها ظرفيت و استعداد اجتهاد را دارند، به‌ويژه نحو كه بيشترين حوزه فعاليت اجتهادي را از ديرباز داشته و بعد از آن به‌ترتيب، معاني، بيان، صرف و لغت قرار مي‌گيرد.
وي با اشاره به جمله معروف «ختم النحو بالمبرّد»، اظهار داشت: نظريه علماي نحو بصره اين بود كه بعد از ابوالعباس مبرِّد، باب اجتهاد بسته شده كه در اينجا دو وجه متصور است، اول اينكه واقعا چنين نظري داشته‌اند و دوم اينكه براي رساندن بزرگي مبرّد اين كلام را گفته‌اند، اما در هر دو صورت اجتهاد در نحو بعد از قرن نهم و دهم كاملا متوقف شده است.
امام جمعه بوشهر افزود: به همين دليل در كتب ادبيات هيچگاه از نحوي‌هاي قرن يازده نام برده نمي‌شود و عملا اين بسته بودن و انسداد اتفاق افتاده و ديگر حرف‌هاي نو و مطالب فني را حتي در مكتب بغداد نيز نمي‌بينيم، البته اين مسئله بيشتر متأثر از انديشه انسداد باب اجتهاد در حوزه فقه اهل سنت بوده كه اين روحيه در ادبيات هم تأثير گذاشته است.
وي تأكيد كرد: اين مطلب كه باب اجتهاد در ادبيات عرب بسته شده باشد، درست نيست، زيرا همانطور كه در زمان علماي قبلي، روش‌ها و مباني وجود داشته، الان نيز همان روش‌ها و مباني موجود و حتي گسترده‌تر است و هيچ عاملي براي بسته بودن باب اجتهاد در زمان ما نيست.
آيت‌الله صفائي بوشهري توضيح داد: اشتباه بزرگ بعد از مبرّد اين بود كه مي‌گفتند كسي نمي‌تواند مثل او حرف بزند . اما بايد بيان كرد كه كسي كه اجتهاد مي‌كند ديگر مقلد نيست، حتي اگر در تحقيقاتش متمايل به مكتب خاصي شود يا حرف‌هايش شبيه نظر علماي قبلي شود.
وي يادآور شد: بنابراين از ديرباز در حوزه شيعي اين عقيده وجود داشته كه مثل فقه، باب اجتهاد در ادبيات نيز باز است ولي مشكل اين بود كه كسي در اين حوزه فعاليت نكرد با اينكه بزرگاني مثل اديب نيشابوري را داشته‌ايم و اين به چند دليل بوده است، اول اينكه احساس بي‌نيازي كرده و قائل به كافي بودن داشته‌هاي فعلي بوده‌اند.
آيت‌الله صفائي بوشهري، علت دوم را نبود اعتماد به نفس علمي دانسته و گفت: سوم نيز اينكه سازماني منسجم در حوزه علميه نبوده كه مجمعي تشكيل دهد و براي نسل آينده اجتهاد كند و به همين دليل است كه هنوز كتب ادبيات عرب مربوط به قرن‌ها قبل است و اين دلايل باعث توقف تحصيل در ادبيات عرب در سال‌هاي اول طلبگي شده است.
وي افزود: بنابراين متأسفانه امروز محصول ادبي و كرسي ادبيات براي توليد حرف جديد نداريم كه اين ضعفي بزرگ است و براي حوزه شيعه مناسب نيست كه كتب آدم‌هاي غير حوزوي را بخواند، بلكه بايد نهضت توليد علم و محصولات علمي كه با انديشه بزرگان ايجاد شده، در ادبيات نيز حاصل شود.
امام جمعه بوشهر تأكيد كرد: جهت نياز به اجتهاد در ادبيات عرب به شكل موجبه جزئيه است؛ مثل معناي حرف جارّ «من» در مكتب بصره و كوفه كه اختلافي است و صرف تقليد كفايت نمي‌كند، چون هر كدام از اين دو ممكن است درست باشد.
وي در بخش بعدي سخنان خود با اشاره به اينكه يكي از رشته‌هاي مهم جهان علم، متودولوژي است كه به روش هر علم مي‌پردازد، گفت: روش هر علم با علوم ديگر فرق دارد، مثلا روش فلسفه صرفا عقلي است و روش آن كاملا با فقه فرق دارد كه عقلي و نقلي است؛ در حوزه ادبيات عرب نيز روش كاملا نقلي است و استدلال‌هايي كه گاهي آمده نيز صرفا براي بيان دليل استعمال و اقناعي بوده است.
آيت‌الله صفائي بوشهري تصريح كرد: به همين دليل در منابع اجتهاد ادبيات نيز روش عقلي بيان نمي‌شود و مستند استنباطات آن نقل، اجماع، قياس و استصحاب مي باشد كه البته قياس و استصحاب در اينجا به معني كار عقلي نبوده و فقط ابقاء گذشته است.
وي با اشاره به اينكه روش نقلي شرايطي دارد كه بايد مورد توجه قرار گيرد، توضيح داد: اول اينكه نقل بايد ثابت شده و جعلي نباشد و دوم اين است كه نقل داراي شرايط استنباط از جلمه ناقل، زمان و مكان باشد؛ به طور مثال زمانش تا امام صادق(ع) و مكانش مكه و اطراف آن باشد.
امام جمعه بوشهر با بيان اينكه سومين شرط اين است كه تعارضات با نقل پيدا شود، گفت: چهارم اين است كه مجتهد داراي اقتدار در ادبيات عرب باشد تا بتواند استنباط كند و پنجم اينكه داراي قدرت در عرصه‌هاي مختلف تأثيرات ادبي اقوام بر نقل باشد.
آيت‌الله صفائي بوشهري در پايان، ابراز داشت: اين مراحل در گذشته بسيار سخت بوده ولي الان با شرايط موجود و تسريع در منابع كه با تكنولوژي به‌وجود آمده است. كار اجتهاد از طريق نقل نيز آسان شده و بايد بزرگاني به اين عرصه وارد شده و توليد داشته باشند تا حوزه‌هاي شيعي كه در همه عرصه‌ها موفق است، در ادبيات عرب نيز موفق باشد.