طی نشستی در پژوهشکده ادیب فقه جواهری؛
کتاب تحلیل ادبی نهج البلاغه و صحیفه سجادیه نقد شد
حجت الاسلام عشایری منفرد در نشست نقد و بررسی کتاب «تحلیل ادبی نهج البلاغه و صحیفه سجادیه»، مشکلات موجود در مسیر نگارش آن را طاقت فرسا دانست و گفت: الحمدلله امروز نگرش نسبت به تحلیل ادبی متون دینی تغییر کرده و همه پذیرفته اند که می توان از زاویه ای به صرف، نحو و بلاغت نگاه کرد که با نگاه های معمول متفاوت است.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، در  نشست نقد و بررسی کتاب «تحلیل ادبی نهج البلاغه و صحیفه سجادیه» که در پارک علم و فناوری استان قم برگزار شد، مدیر پژوهشکده ادیب فقه جواهری با بیان اهمیت فعالیت های این پژوهشکده، تصریح کرد: اگر ما از میان رشته ادبیات عربی و دانش فقه صحبت می کنیم؛ یعنی سخن از بزنگاهی است که فقیه می خواهد استنباط کند و معنا را بفهمد و این موضوع از درجه اهمیت بالایی برخوردار است.

وی افزود: این پژوهشکده به عنوان متصدی پژوهش های میان رشته ای ادبیات عربی و دانش فقه ، سالانه سمینار «نقش ادبیات عرب در فرآیند استنباط» را برگزار می کند و هم چنین مجله اختصاصی و تولید فیلم و نرم افزارهای مرتبط با این حوزه، از دیگر فعالیت های این پژوهشکده در این راستاست.

حجت الاسلام حسینی، با اشاره به غنای علمی این کتاب، خاطر نشان کرد: نگارش چنین کتابی با این اهمیت و غنای علمی، کاری بسیار طاقت فرسا و سخت بوده است که انتقال تجربیات نگارنده آن می تواند کمک حال پژوهش گران و محققان باشد و این موضوع با کمک رسانه ها در بازتاب حداکثری آن، می تواند نتایج مثبتی را به وجود آورد.

وی هم چنین تأکید کرد:  نقد کتاب حاضر، پس از نقد و بررسی کتاب معناشناسی بلاغی قرآن که توسط حجت الاسلام عشایری منفرد نگارش شده بود، برگزار می شود و ما امیدواریم که بتوانیم در جریان تولید کتاب های اثربخش به منظور فهم متون دینی گام برداریم و افتخار می کنیم که این جلسه را برای نقد کتابی برگزار کرده ایم که از آثارانگشت شمار مخصوصاً در قم و در متون امامیه است.

جذابیت سخن معصوم، عامل دلبستگی به زبان عرب

در ادامه این برنامه، حجت الاسلام محمد عشایری منفرد، به ذکر نکاتی پیرامون این کتاب پرداخت و اظهار کرد: هر زبانی، چه زبان اول و چه زبان دوم انسان، که قرار است به وسیله آن انسان مکالمه کرده و یا متن خوانی و فهم متون را انجام دهد، از جذابیت های خاصی برخوردار است و این جذابیت در زبان عربی بسیار چشمگیرتر است.

وی افزود: ظرفیت ویژه زبان عربی، کار کردن بر روی آن را برای هرکسی شیرینی می کند، به ویژه وقتی قرار است که واژه ها در دست کسانی شبیه امیرالمومنین و یا امام سجاد علیهما السلام باشند که در هر لغتی، گنجایش جدیدی بر زبان می افزایند.

مؤلف کتاب «تحلیل ادبی نهج البلاغه و صحیفه سجادیه»، انس با کلمات امامان معصوم علیهم السلام را با توجه به جذابیت آن ها، سرگرم کننده خوانده و تصریح کرد: فارغ از معرفتی که در کلمات امام وجود دارد، انس با آن ها، انسان را به خود سرگرم کرده و از چنان جذابیتی برخوردار است که هر کس را ناخودآگاه به خود جلب می کند و من هم مشمول این توفیق شدم که با کلمات امیرالمومنین و امام سجاد علیهما السلام انس یافته و تحقیقی پیرامون آن ها داشته باشم.

ایجاد ساختارجدید علمی، هدف نهایی من بوده است

این پژوهشگر حوزوی، با اشاره به علل نگارش این کتاب، عنوان کرد: یکی از مدارس، با بنده صحبت کرده و طرحی را برای تدریس به من دادند که براساس آن قرار بود که تحلیل ادبی نسبت به زبان عربی صورت گیرد، ولی مشاهده می شد که ساختار دقیق و اتفاق نظری در روش این کار از سوی ارائه دهندگان آن وجود ندارد.

وی افزود: شاید هدف آن ها، تجزیه و ترکیب اما در سطح بالاتری از سطوح معمول در حوزه های علمیه و بیش‌تر ناظر به معنا بود که آن را تحلیل ادبی نام نهاده بودند و من نیز ابتدا با همین روش، مطالبی را جمع بندی و در اختیار دانش پژوهان قرار دادم اما دیدم که نیاز است تغییری در این موضوع صورت گیرد.

حجت الاسلام عشایری منفرد، ایجاد ساختار جدید علمی در بحث تحلیل ادبی را دغدغه خود دانسته و تأکید کرد: بعد از آن احساس کردم که به دانشی نیاز است که دانش های دیگری را اخذ کرده و دانش جدیدی به وجود آورد که ترکیبی از آن ها باشد و این بخش ها شامل؛ ادبیات با همه علومش، منطق، اصول و بخشی از تأملات شخصی بود که نشأت گرفته از یک روش عرفی پنهان که در بین شارحان متن وجود داشته است، می باشد که اگر این ها را به هم متصل کرده و تلاش کنیم که خلأهای موجود را پوشش دهیم، می توان ساختار جدیدی را به وجود آورد که دانش جدیدی را شکل دهد و ما توانستیم این ساختار جدید را در نگارش این کتاب به کار ببریم.

سختی هایی که باعث رحمت شد

این استاد حوزه علمیه، تلاش های پیرامون جمع بندی این کتاب و انتشار آن را بسیار طاقت فرسا توصیف کرده و ابراز کرد: با توجه به این که سابقاً چنین ساختاری وجود نداشت؛ من باید قواعد موجود در ادبیات عرب را در ذهن خود مرور می کردم تا از این قواعد چیزی دربیاید تا فراتر از ویژگی های مدنظر باشد و ساختار نوینی مبتنی بر شاخصه هایی که بیان شد، شکل گیرد.

وی افزود: در انجام این کار بسیار تنها بودم و این موضوع وقتی بیش‌تر نمود یافت که زمانی که برای چاپ این کتاب، دانشگاه جامعة المصطفی جلسه نقدی برگزار کرد؛ تمامی سخن ناقدان حول این محور بود که فصلی برای توضیح ویژگی های صحیفه و نهج البلاغه اختصاص دهم و من هم همین کار را انجام دادم و در این کتاب، سعی کردم نکات مربوط را طوری پردازش کنم که علاوه بر فهم ساده آن برای دانش پژوهان، بر روی جنبه های ادبی این دوکتاب گران قدر متمرکز باشد.

 حجت الاسلام عشایری منفرد، یکی دیگر از کارهای صورت گرفته در روند نگارش این کتاب را، درگیر کردن مخاطب با تحقیق و پژوهش دانسته و اذعان کرد: سعی ما بر این بود که چیستی تحلیل ادبی را بیان کنیم و فصلی را نیز با عنوان قرائن، برای معرفی قواعد فهم موضوع مربوط در نظر گرفتیم و در انتها نیز سؤالاتی را مطرح کردیم تا طلبه ها و اساتید بتوانند با پیگیری و مطالعه پیرامون آن ها، تأملاتی در متن و فهم آن داشته باشند.

برخوردهای تحقیری، ذره ای از اراده ام نکاست

این پژوهشگر حوزوی، برخوردهای ابتدایی درباره انتشار این اثر را بسیار زننده و تحقیر کننده خوانده و خاطرنشان کرد: خیلی از افراد و نهادهای مربوط، برخورد تحقیر کننده ای با موضوعات مطرح شده در این زمینه داشتند و حتی باور نمی کردند که می شود بر روی متون مورد نظر، تحلیل ادبی داشت و بنابراین سعی می کردند که ما را دلسرد کنند و بعضاً بی احترامی هایی هم می کردند.

وی افزود: در یکی از همایش هایی که قرار بود به بررسی اندیشه های علامه طباطبایی رحمةالله علیه در المیزان بپردازد، محورهایی را برای ارائه مقاله داده بودند که بحث ادبیات در آن خالی بود، و بنده به متولیان برگزاری این همایش مراجعه کردم و از آن ها خواستم که مقاله ای درباره موضوع مدنظر بنویسم، اما آن ها باور نمی کردند که مقاله به درد بخوری از آب دربیاید و حداکثر برداشت آن ها این بود که می خواهم بخشی از جواهر البلاغه را را بازنویسی کنم و ترجمه ای فنی از آن را ارائه دهم.

حجت الاسلام عشایری منفرد، با اشاره به انتخاب مقاله خود در این همایش به عنوان مقاله برگزیده، تصریح کرد: خداوند کمک کرد و مقاله ای را آماده کرده و به این همایش ارسال کردم که در این همایش به عنوان مقاله برتر انتخاب شد و در روز همایش، به عنوان اولین مقاله ارائه گردیده و کار به جایی رسید که در همایش بین المللی علامه طباطبایی، ، بار دیگر این مقاله در صحن همایش برای شرکت کنندگان ارائه شد.

وی حاصل این تلاش ها را، در تغییر نگاه ها به مقوله تحلیل ادبی دانسته و تأکید کرد: بعد از آن همایش بود که خیلی ها باور کردند که می شود از زاویه ای به صرف، نحو و بلاغت نگاه کرد که با نگاه های معمول متفاوت بوده و باعث تحول در این علوم شود و الحمدلله الآن مشاهده می کنیم که این فضا تغییر کرده و به راحتی می توان در این عرصه به تحقیق و پژوهش پرداخت.

ادبیات زیبا و فخیم ویژگی برجسته این کتاب است

در ادامه این نشست، حجت الاسلام کشاورز به عنوان ناقد، به بیان امتیازات و ملاحظات پیرامون این کتاب پرداخت.

وی با اشاره به اهمیت نگارش این کتاب، خاطر نشان کرد: کتاب تحلیل ادبی نهیج البلاغه و صحیفه سجادیه، یکی از کتاب های فاخر در زمینه تحلیل ادبی زبان عرب است و بنده سعی کرده ام در دو محور، امتیازات و ویژگی های مثبت و منحصر به فرد این کتاب و هم چنین ملاحظاتی پیرامون مشکلات موجود در این کتاب، به بیان مطلب بپردازم، هرچند که این کتاب از آن چنان غنایی برخوردار است که ملاحظات انجام شده در برابر امتیازات آن خیلی به چشم نمی آید.

این استاد حوزه علمیه، یکی از مهم‌ترین ویژگی های این کتاب را غنای علمی و نوآوری آن در بحث تحلیل ادبی دانسته و تأکید کرد: این تلاش دانشمندانه نشان می دهد که نگارنده این کتاب، یک حوزوی اهل مطالعه، پژوهش و متخصص در ادبیات عرب، اصول و فقه است که این کتاب، اثری بسیار موفق از این استاد است.

وی ادبیات فخیم و زیبا را یکی دیگر از ویژگی های این کتاب برشمرده و افزود: ادبیات نوشتاری که این کتاب از آن بهره برده است، ادبیاتی بسیار زیبا، فخیم و استادانه است که خواننده و آموزنده کتاب را بر سر ذوق آورده و بر غنای علمی او می افزاید.

نگارش این کتاب و برآورده شدن آرزویی دیرینه

حجت الاسلام کشاورز، جلب توجه خواننده به متون دینی فاخر را از دیگر امتیازات برجسته این کتاب برشمرده و تأکید کرد: مخاطب این کتاب، با خواندن آن، متوجه آثار گرانقدری مانند صحیفه سجادیه و نهج البلاغه می شود و می تواند زیبایی های کلام معصومین به ویژه امام علی و امام سجاد علیهما السلام را به خوبی درک کند  و از تحلیل دقیق ادبی که در این کتاب پیرامون این دو منبع دینی باارزش ارائه شده، بهره های فراوانی ببرد.

وی افزود: نحو معناشناس، بلاغت معناشناس و صرف معناشناس، حوزه های تخصصی مطرح شده در این کتاب است که سال ها آرزو داشتیم تا کتابی به صورت مدون نوشته شود تا این علوم را به صورت معناشناسانه در یک ساختار منسجم ارائه دهد، که با تلاش شبانه روزی این استاد توانمند، این آرزو برآورده شد.

این استاد حوزه علمیه، وادار کردن آموزنده و استاد به تفکر را از دیگر امتیازات آن برشمرده و اذعان کرد: ارائه تمرین ها در پایان هر درس مجالی را فراهم آورده است تا  دانش پژوه و هم چنین استاد، به تفکر و تعمق بیش‌تر برای فهم دقیق متن بپردازند که این موضوع بسیار ارزشمند است.

وی در جمع بندی این بخش از سخنان خود، خاطر نشان کرد: موضوعات مطرح شده نشان دهنده این است که نگارنده این کتاب، تسلط کاملی بر مباحث مطرح شده داشته که یک استاد توانمند که سال ها ادبیات را تدریس و هم صرف، نحو، بلاغت، اصول، فقه و مبانی زبان شناسی را تسلط کامل دارد، توانسته این تحول را در این حوزه ایجاد کند.

ملاحظاتی برای رفع عیب

حجت الاسلام کشاورز، با اشاره به برخی ملاحظات پیرامون این کتاب، اظهار کرد: برخی از مسائل مطرح شده در این کتاب، برای فهم بهتر مخاطبان نیاز به ارجاع به منابع بیش‌تری داشته اند که از آن غفلت شده است و هم چنین توضیحات لازم پیرامون برخی مسائل بیان نشده است.

وی افزود: گاهی مطلبی ساده، حالتی پیچیده به خود گرفته است که خواننده و آموزنده کتاب را به تکلف و دشواری انداخته و جا داشت که از ادبیات بهتر و جایگزین استفاده می شد و هم چنین برخی موضوعات که نیاز به به توضیح بیش‌تری برای فهم موضوع داشته اند، به راحتی از کنار آن ها عبور شده است که این مسأله، فهم مطلب را سخت تر کرده است.

این استاد حوزه علمیه، با اشاره به بخش هایی از این کتاب، عنوان کرد: در بخشی از کتاب از احتمالاتی که خیلی محکم نیستند، برای توضیح یک موضوع مانند قرینه سیاق استفاده شده است و در برخی موارد نیز قراین دیگری هم وجود داشته است، اما چون نگارنده، قرینه خاصی مورد توجهش بوده است، آن را برجسته کرده و از کنار دیگر قرائن به راحتی عبور کرده است که این ها می تواسنت بهتر بیان شود.

وی در پایان تأکید کرد: البته وجود این ملاحظات، هیچ گاه از ارزش بالا و غنای علمی این اثر ارزشمند کم نمی کند و بیان این ملاحظات، جهت رفع مشکلات ناچیز است و امیدوارم که ترتیبی اتخاذ شود تا در آینده ای نزدیک، این کتاب به عنوان منبع درسی حوزه های علمیه تدریس شود.

اشکالات دقیق و راهگشاست

در بخش پایانی این نشست، حجت الاسلام عشایری منفرد، با اشاره به ملاحظات انجام شده نسبت به این کتاب، اذعان کرد: ایراداتی که گفته شد، همه وارد بود و اگر آن روزها که در حال نگارش این کتاب بودم همکارانی در کنارم بودند، این نقایص نیز رفع می شد.

وی هم چنین در پاسخ به پرسش یکی از حاضرین پیرامون استفاده از کلام اهل بیت به عنوان منبع اصلی ادبیات عربی، عنوان کرد: متأسفانه ما کار زیادی در این باره انجام نداده ایم و این خلأ احساس می شود که امیدواریم محققین روی آن ها کار کنند تا بتوانیم از این منابع معرفتی در علم ادبیات و کلام بهره ببریم و تأسف بیش‌تر اینکه حتی نتوانسته ایم بر روی ادبیات تولید شده هم به خوبی کار کنیم و توجه به این موضوع، تلاش ویژه ای را می طلبد./872/ق