مباحث سلسله دانشنامه های قرآن شناسی، در چارچوب دو حوزه معرفتی کلان صورت بندی شده است:
یک) مباحث پیراقرآنی(علوم قرآن)، مجلداتی که اکنون پیش رو دارید جزء این بخش است.
دو) مباحث درون قرآنی (معارف قرآن). مباحث این حوزه در قالب چند دانشنامه طبق محورهای زیر تألیف و عرضه می شود:
1ـ قرآن و علوم عقلی، شامل: الف) کلام. ب) فلسفه. ج) معرفت شناسی. د) عرفان.
2ـ قرآن و علوم انسانی، شامل: الف) اندیشه اجتماعی و سیاسی.
ب) مدیریت.
ج) اقتصاد.
د) حقوق.
ه) اخلاق.
و) تربیت.
ز) هنر.
3ـ قرآن، تاریخ، ادیان.
4ـ قرآن و فقه عبادی.
5ـ قرآن، اهل بیت(ع)، شیعه.
6ـ قرآن و علم، شامل: الف) طبیعات. ب) طب. ج) فراروان شناسی.
دانشنامه علوم قرآن در جلد سوم خود به مباحث تاریخی تفسیر و روشها، سبک‌ها، و رویکردهای آن پرداخته است.
شش مقاله نخست این جلد، تفاسیر از زمان پیامبر اعظم(ص) تا دوران معاصر را از حیث تاریخی بررسی کرده است. در تفسیر پیامبر به موضوعاتی چون گستره تلاش‌های تفسیری پیامبر به لحاظ سطح مخاطبان و سطح و گونه‌های آموزش، و نیزگستره و گونه‌های روایات تفسیری آن حضرت پرداخته است. در مقاله تفسیر اهل بیت(ع) مباحث مهمی همچون حجیت تفسیر، جهات گوناگون نقش اهل بیت در تفسیر، میراث تفسیری ایشان و بازتاب آن در منابع اهل سنت مورد توجه قرار گرفته است.
در دو مقاله تفسیر صحابه و تفسیر تابعین گزارش‌هایی درباره میزان اعتبار و ارزش دیدگاه تفسیری صحابه و تابعین، نامدارترین صحابیان و تابعان مفسر و مبانی، اصول، ویژگی‌ها و گستره تفاسیر و مدارس تفسیری ایشان ارائه شده است.
دو مقاله دیگر این بخش نیز به بررسی تفاسیر در عهد نگارش و تدوین اختصاص دارد که از سده سوم شروع شده و تا دوران معاصر ادامه دارد. در این دو مقاله روند تاریخی تدوین تفسیر، انواع رویکردها و روشهای تفسیری، ویژگیهای تفسیر عصری و مهمترین تفاسیر در سده‌های مختلف و دوران معاصر بررسی شده است.
ده مقاله بعدی جلد سوم دانشنامه علوم قرآن با محوریت تبیین تفصیلی روشهای تفسیری از آغاز تا عصر حاضر به انواع منابع و ابزارها در فهم و تفسیر قرآن و آسیبهای آن اختصاص یافته است. اتکا بر منابع نقلی در دو مقاله تفسیر قرآن به قرآن، و تفسیرروایی بررسی شده است و پس از آن، در دو مقاله روایات مجعول و اسرائیلیات، به نوعی به مهمترین آسیبهای تفاسیر روایی پرداخته شده است. در مقالات تفسیر عقلی، تفسیر علمی و تفسیر اشاری نیز اتکا بر منابع غیر نقلی بررسی گردیده است.
مقاله تفسیر اجتهادی هم به چگونگی بهره‌گیری از همه منابع نقلی و غیر نقلی و قواعد معتبر در تفسیر می‌پردازد. مقاله پایانی این بخش، تفسیر به رأی است که آسیبهای روشی تفسیر به ویژه استفاده بدون ضابطه از منابع غیر نقلی و تحمیل دیدگاههای شخصی بر قرآن را بررسی می‌کند.
سه مقاله دیگر این جلد به سبکهای تفسیری یعنی چگونگی ساختار و روند ظاهری ارائه تفاسیر اختصاص دارد. تفاسیر از جهت چگونگی ارائه مباحث به دوشیوه اصلی ترتیبی و موضوعی تقسیم می‌شوند. سبک ترتیبی به دوگونه ترتیب مصحف و ترتیب نزول است. این مطالب در سه مقاله: سبکهای تفسیری، تفسیر تنزیلی و تفسیر موضوعی به تفصیل بررسی شده است.
آخرین مقاله این جلد، رویکردهای تفسیری است که به رهیافت‌ها و جهت‌گیری‌های مذهبی، فکری، عصری مفسران در تفسیر اختصاص دارد و درآن رویکردهای فقهی، ادبی، کلامی، عرفانی، فلسفی، اجتماعی-تربیتی، و علمی ـ تجربی به عنوان مهمترین رویکردهای تفسیری بررسی شده است.
جلد چهارم دانشنامه علوم قرآن در قالب پانزده مقاله به ارائه مباحثی درباره امکان فهم و لایه‌های معنایی قرآن، مباحث ماهوی تفسیر و تمایزات با اقران و نظائر تفسیر، و شرایط و لوازم آن پرداخته است.
مقاله نخست به (امکان فهم قرآن) اختصاص دارد که در آن دلائل امکان فهم و تفسیر قرآن و نبود منع شرعی در این زمینه ارئه شده و دلایل مخالفان بررسی و نقد گردیده است. کژفهمی متون وحیانی مهمترین آسیب در حوزه تفسیر است که علل مختلف داشته و به چند دسته تقسیم می‌شوند. در مقاله (موانع و آسیبهای فهم قرآن) سه دسته موانع و آسیبهای روشی، مبنایی و غایی بررسی شده است.
چند معنایی یکی دیگر از مباحث بسیارمهم و بحث‌برانگیز در حوزه علوم قرآنی است. این بحث در متون وحیانی دارای ساحتهای مختلفی است، یکی از آنها ظاهر و باطن است. در مقاله (ظاهر و باطن قرآن) دیدگاههای ظاهرگرایی، باطنگرایی، و جمع بین ظاهر و باطن ، و نظریات مختلف وجودشناسانه و معرفت شناسانه (دلالتگرا) در حقیقت بطون قرآن بررسی شده است. در مقاله (تفسیر) مباحثی در باره حقیقت تفسیر، دلایل و ابعاد نیاز قرآن به تفسیر، روشها و سبکهای تفسیری، منابع تفسیر معتبر و روند تدریجی تفسیر نگاری ارائه شده است.
دو موضوع تأویل، و جری و تطبیق نیز از دیگر ساحتهای مرتبط با چندمعنایی در قرآن است. در مدخل (تأویل) ضمن بررسی دیدگاههای گوناگون درباره حقیقت تأویل، به ظابطه تأویل درست، اشاره شده است. در مقاله (جری و تطبیق) پس از ارائه گزارشی ازاقسام جری و تطبیق در ظاهر و باطن آیات، و دیدگاههای مختلف در آن، چگونگی اجرا، معیارهای اعتبار و آسیبهای احتمالی آن تبیین شده است.
در مدخل (تدبر در قرآن) دیدگاههای مختلف در حقیقت تدبر، گستره و لایه‌های تدبر، روشها و موانع، حکمت و فواید تدبر بررسی شده است. ویژگیهای زبان قرآن، معناداری آن و دیدگاههای مختلف باره وجود زبان خاص معنایی برای قرآن از جمله مهمترین مباحثی است که در مقاله (زبان قرآن) ارائه شده است.
مقاله (زبانشناسی و قرآن) به گزارش مطالعات قرآنی زبانشناسان در شاخه‌های گوناگون علم زبانشناسی: آواشناسی، ریشه شناسی (اشتقاق)، واژهشناسی (دانش مفردات)، صرف، نحو، کاربرد شناشی، و معناشناسی اختصاص دارد.
در مدخل (هرمنوتیک و قرآن) ضمن گزارش مکتب‌های هرمنوتیکی، نقش رویکردهای مختلف هرمنوتیک در فهم قرآن بررسی و نقد شده است. نشانه‌شناسی به عنوان یکی از نظریات مهم در باره فهم متن و جزآن، سعی دارد به واسطه تحلیل نشانه‌ها، ابزارها و روشهای نوینی را برای بسط و گسترش فهم وتفسیر متون به دست دهد. در مقاله (نشانه‌شناسی و قرآن) مباحثی در باره حوزه‌های تأثیر گرایش‌های گوناگون نشانه شناسی در تفسیر قرآن ارائه شده است.
در مقاله (منابع و ابزارهای تفسیر) انواع منابع نقلی، عقلی، تجربی، و شهودی، و نیز قواعد ادبی، اصولی، فقهی، کلامی و منطقی و فلسفی که در تفسیر اثرگذارند بررسی شده است. شرایط علمی لازم در تفسیر، شرایط کمال و تأثیر پیش‌داشته‌ها و بینش‌ها از جمله مطالبی است که در مقاله (شرایط مفسر) ارائه شده است. درمدخل (قواعد تفسیر قرآن) شش گونه از قواعدی که در مراحل مختلف فهم و تفسیر : تشخیص قرائت، شناسایی مفردات و ساختار ادبی، توجه به قرینه‌های متصل ومنفصل و فهم دلالت‌های غیر مطابقی آیات اثر گذارند بررسی شده است.
ومقاله (قرآن و سنت) در راستای تکمیل بحث ازمنابع موثر در فهم و تفسیر قرآن، نگرش‌های گوناگون به رابطه کتاب و سنت و نیاز یا عدم نیاز به سنت در تفسیر، و خدمات متقابل قرآن و سنت پرداخته است.
