علم فرق و مذاهب یکی از دانش های دیرین و دیرپای اسلامی است که از همان سده های نخستین اسلامی پا گرفته و همچنان مورد توجه اندیشمندان اسلامی است. یکی از عوامل پویایی و پایندگی این علم، پیوند نزدیک آن با حیات دینی و فرهنگی جامعه اسلامی است. هر چند آثار بر جای نشان می دهد که همواره نوعی تعصب و روحیه تقابل بر این علم سایه انداخته و داوری های نادرست گاه چهره ای غیر واقعی از جریان های فکری مخالف به نمایش گذاشته است، اما با این همه، هیچ مورخ و پژوهنده تاریخ تفکر اسلامی از این علم بی نیاز نیست.
بررسی آرا و عقاید فرقه های گوناگون از یک جنبه دیگر نیز حایز اهمیت است. چنانکه می دانیم، در مباحث فکری و اعتقادی از خردورزی و نقد و تحلیل نظریه ها و آراگریزی نیست؛ طبیعی است که هر نقد و نظر عالمانه پیشاپیش نیازمند شناخت درست آرا و مقایسه دقیق میان آنهاست. علم فرق و مذاهب، اگر به درستی آموخته شود، می تواند ما را در شناخت دیدگاه های مختلف اعتقادی بینش و بصیرت بخشد.
از زمان امام محمد باقر علیه السلام که ائمه علیه السلام فرصت بیان حقایق دین را پیدا کردند، جامعه اسلامی مملو از آرا و عقاید بیگانه بود و نحله های گوناگون در تفسیر مفاهیم قرآنی هر یک به راهی می رفتند. در چنین وضعیتی ناگزیر برای روشن شدن حقیقت باید آرای ناصواب را بازگو کرد.

فهرست مطالب:
بخش اول: نخستین فرقه ها – خوارج – قدریه – جبریه و جهمیه
بخش دوم: شیعه – ادوار شیعه – امامیه – زیدیه – اسماعیلیه
بخش سوم: اهل سنت – معتزله – اهل الحدیث – اشاعره – وهابیت
بخش چهارم: غُلات – اهل حق و نصیریه – شیخیه – بابیه و بهائیه