پیرایه جان ترجمه تهذیب الأخلاق و تطهیر الأعراق ابن مسکویه نشر آیت اشراق
پیرایه جان ترجمه تهذیب الأخلاق و تطهیر الأعراق ابن مسکویه نشر آیت اشراق

پیرایه جان (ترجمه تهذیب الأخلاق و تطهیر الأعراق ابن مسکویه)

تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق، کتابی به عربی درباره علم اخلاق نوشته ابوعلی احمد بن محمد بن یعقوب رازی ملقب به مسکویه، فیلسوف قرن چهارم و پنجم.

در سنت فلسفه اسلامی پرداختن به اخلاق فلسفی چندان متداول نبوده و تهذیب الاخلاق یکی از معدود آثاری است که در آن تلاش شده تا اخلاق فلسفی با بهره گیری از مبانی اخلاق نزد افلاطون و ارسطو تبیین شود.

مسکویه غرض از تألیف کتاب را دست یافتن به اخلاق و کردار نیکو بیان می‌کند و می‌افزاید که برای این منظور باید به معرفت نفس پرداخت؛ یعنی، کمال و غایت و قوا و ملکات نفس را شناخت.

خواجه نصیرالدین طوسی در بخش اخلاق کتاب اخلاق ناصری بنا به تصریح خودش، خلاصه معانی تهذیب الاخلاق را آورده است.

میرزا ابوطالب زنجانی تهذیب الاخلاق را با نام کیمیای سعادت به فارسی ترجمه کرده و آن را بهترین نوشته در فلسفه عملی دانسته است.

نصرت بیگم امین، بانوی مجتهده معاصر نیز ترجمه ای با نام اخلاق و راه سعادت از این کتاب دارد که ترجمه دقیق نیست، بلکه به تصریح مترجم در مقدمه اقتباس و ترجمه است و افزوده هایی بر متن دارد که در حاشیه آورده است.

این اثر فاخر در هفت مقاله گرد آمده است و با رعایت اختصار عناوین فحوای مقالات معرفی می‌گردد:

    موضوعات مقاله نخست: تعریف نفس؛ مراتب نفس؛ لغزش‌های نفس؛ فضیلت نفس ؛ فلسفه علمی؛ همیاری افراد در دستیابی بر سعادت؛ نیروهای نفس و فضائل زیر بخش آنها شامل: حکمت؛ عفت؛ شجاعت؛ سخاء؛ عدالت و اوساط فضائل.
    موضوعات مقاله دوم: اخلاق؛ تهذیب و کمال انسانی؛ بررسی نظریه رواقیون جالینوس ارسطو؛ اخلاق جوانان؛ معرفی صناعت اخلاق قوه عالمه و عامله؛ تعریف سعادت قصوی به عنوان عالی‌ترین رتبه کمال و اخلاق؛ نظریه جالینوس در رد اعتقاد به وجود سعادت در لذت حسی؛ مراتب قوی وشرافت نیروها؛ فائده کسب فضائل ودوری از رذائل؛ تفاوت انسان ملک درنده وخوک؛ سیاست وتدبیر نفس عاقله؛ تربیت جوانان و کودکان؛ قانون اساسی در تهذیب اطفال؛ آداب خوردن و پوشیدن و حضور در مجالس؛ برتری گیاه بر جماد؛ بررسی مراتب حیوانی؛ افق انسانی؛ غایت کمال و سعادت کامل.
    موضوعات مقاله سوم: خیر و اقسام آن؛ سعادت و مراتب آن؛ اعتقاد به خداوند به عنوان خیر نخستین؛ اقسام لذت در بینش ارسطویی؛ جایگاه سعادت در اندیشه بقراط و فیثاغورس و افلاطون؛ سعادت در آرای فلاسفه؛ سعادت قصوی؛ مراتب سعادت دردیدگاه ارسطو؛ شرایط کسب سعادت؛ لذت عقل؛ ارسطو و معاد؛ اقسام لذت.
    موضوعات مقاله چهارم: فضیلت‌های سره و ناسره؛ شجاعت؛ سخاء؛ عدالت؛ نوامیس سه‌گانه؛ دیدگاه ارسطو درباره نعمت‌های الهی؛ منازل سائرین؛ لعائن؛ کشف وشهود نفس؛ اختیاری بودن عدالت و جور ؟؛ فلسفه عشق.
    موضوعات مقاله پنجم: انواع عشق؛ اسباب محبت؛ عشق الهی؛ عشق لوامه؛ عشق نیکان؛ محبت فرزندی و پدری؛ محبت بنده به آفریدگار؛ محبت حکیمان؛ شرّیر وخیّر؛ نظر فلاسفه در صداقت؛ انتخاب دوست؛ گزینش دوست؛ حقوق دوست؛ عوامل تباهی فضائل؛ مراتب مردم در فضیلت و سعادت.
    موضوعات مقاله ششم: تندرستی؛ بیماری‌های تن؛ پای‌بندی‌های نظری وعملی؛ سعادت ظاهری ملوک؛ نظریه کندی در خصوص نفس؛ محاسبه نفس.
    موضوعات مقاله هفتم: روان پزشکی؛ انگیزه خشم و درمان غضب؛ گستاخی وترس؛ عجب وافتخار؛ شوخی؛ سرگردانی؛ نیرنگ؛ ستم؛ شجاعت؛ عزت نفس؛ توصیه حکماء در خصوص مرگ؛ دلایل ترس از مرگ؛ درمان غم؛ سخن کندی در باره غم.

کتاب کم نظیر تهذیب الاخلاق با برگردان فارسی «پیرایه جان»، پیوند میان نظرات فلاسفه اخلاق‌گرای یونان و آرای متقن اسلامی است که از یک شعور و وجدان بشری و سرشتی آگاه با پشتوانه و تجربه‌های علمی و عملی نگارنده به تحریر در آمد. مؤلف با داشتن قلمی عزتمند در یک منهج و شیوه علمی؛ موضوعات اخلاق و اسباب پیراهیدن را به خواننده انتقال داده است. غالب مطالب در دیدگاه ایشان در شمارگان فحوایی ذیل خلاصه می‌گردد:

    فلسفه اخلاق بر اساس جامعه انسانی شکل می‌گیرد و شامل همیاری‌ها و رفتارها وتعاملات و تدبیرات می‌شود.
    ساختار اخلاق با ساختار جامعه برابری می‌کند و باهم در شدن آن دو شالوده محکمی خواهد داشت.
    نگارنده گرایش شگفت‌انگیزی به کتاب ارجمند «علم الاخلاق» ارسطو و عنایت ویژه به نظرات فورفوریوس و تفاسیر ثامسطیوس دارد.
    طبیعت نظرات اخلاقی نگارنده در جنبه‌های معرفتی و شناختی با ارتباط اخلاق با جامعه و در بعد واقعی به برپایی اصول اخلاقی بر اساس بیداری عقلانی می‌باشد و به متون نقلی محض منحصر نشده است.
    تجربه ابن مسکویه در اخلاقیات حد میانی اخلاق و عرفان است و این سبب شد تا بجای اخلافی صوفیانه به اخلاق اجتماعی ارتباط یابد.
    مؤلف در نگارش نظریات اخلاقی خویش از اصالتی خاص برخوردار است و ریشه‌های فلسفه اخلاق یونان را با برگ‌ها وتنه قدرتمند میراث اسلامی اتقان بخشیده است.