وحدت از دیدگاه عارف و حکیم توسط استاد علامه حسن زاده آملی به زبان فارسى و در زمینه یکى از مباحث اساسى که ام المباحث است؛ یعنى توحید و وحدت از منظر عارف و حکیم، نگاشته شده است. استاد، این رساله را به درخواست ذوات دانشمند و دانش‌پرور وزارت ارشاد که از معظم‌له راجع به مسئله فوق پرسش کرده بودند، تألیف نمود.

کتاب، فاقد باب‌بندى و فصل‌بندى است، ولى مطالب آن در قالب بیست و نه عنوان اصلى و فرعى مختلف، عرضه شده است.

مؤلف، رساله را با مقدمه‌اى نسبتا طولانى در باب حقانیت مسلک مشایخ عرفان و حکمت متعالیه که به اعتلاى فهم خطاب محمدى (ص) نایل آمده و از منبع فیض ولایت اهل طهارت و عصمت، ارتقا نموده‌اند، آغاز مى‌کند و سپس به بررسى مسئله یاد شده از دو دیدگاه مذکور مى‌پردازد و خاطر نشان مى‌کند که هر دو فریق در طایفه‌اى از مباحث ابتدایى وحدت و کثرت، مانند مساوقت وحدت با وجود، اعرفیت وحدت نزد عقل و اعرفیت کثرت نزد خیال، تقابل وحدت و کثرت، مضاهات وحدت و وجود و اصالت وجود و… اتفاق نظر دارند، ولى در مسائل عمده نهایى، مثل مسئله تشکیک وجود، تعین اطلاقى و احاطى واجب تعالى، اول ما صدر عن الله، اول ما خلقه الله و… از یک‌دیگر ممتازند.

استاد، بعد از توضیح موارد وفاق و تشریح مواضع خلاف، به تزییف نظر حکیم و تأیید نظر عارف، در مسائل خلافى مى‌پردازد و سپس مختار عارف را با آیات و روایات وارده در باب، تحکیم مى‌بخشد.

از مباحثى که در مراحل نهایى رساله عنوان گردیده، مبحث صدور وحدت حقه حقیقیه ظلیه از وحدت حقه حقییه ذاتیه و مبحث اول ما صدر عن الله و اول ما خلقه الله است که ضمن ذکر کلمات هر دو گروه یاد شده، به مأخذ روایى بحث اشاره شده است.