ایرانیان در قرن سوم هجری رفتارهای سیاسی برجسته ای را در قبال خلافت عباسی به نمایش گذاشتند. در آن قرن بخشی از جامعه ایران تحت تأثیر فرهنگ دینی و سیاسی رسمی اهل سنت و همچنین متأثر از تحولات و ساختار خلافت رفتار سیاسی تبعی را در قبال عباسیان اتخاذ کردند.  برجسته ترین نمود این گونه رفتار سیاسی را می توان در رفتار خاندان های طاهریان، سامانیان و آل سهل ملاحظه کرد. در همان قرن بخش دیگری از جامعه ایران که در اقلیت قرار داشتند با تأثیرپذیری از فرهنگ دینی و سیاسی غیر رسمی همانند تشیع و غیره در قبال عباسیان به رفتار سیاسی ستیزه جویانه متوسل شدند. علویان طبرستان و خرم دینان چنین بودند. صفاریان نیز با تشکیل یک حکومت متغلب با خلافت وارد ستیز شدند. اقلیت بسیار ناچیزی از ایرانیان نیز رفتار به ظاهر بی طرفانه ای را در قبال خلافت اتخاذ نمودند.