الگوی مصرف تمامی جوامع اعم از توسعه یافته، در حال توسعه، کمتر توسعه یافته و حاشیه نشین ها و فقرا(جهان چهارم)، سال هاست مورد اعتراض سیاره زمین قرار گرفته است، به نحوی که سازمان ملل در برنامه عملیاتی قرن بیست و یک خود، برای دستیابی به توسعه پایدار، یکی از پیش نیازهای اساسی را تغییر الگوهای مصرف دانسته است. الگوی مصرفی کشورهای نفت خیز در حال توسعه ای مانند ایران از مشکلات مضاعفی برخوردار است. مکتب اقتصادی اسلام برای اصلاح این الگو، ضمن توجه کامل به سالم سازی اقتصاد، به ارزش ها، نهادها و سازمان های مخصوص به خود تکیه کرده و الگوی مصرف نامطلوب موجود را از طریق ارزش های اخلاقی و فقهی، نهادهای دولتی و مردمی و سازمان های مردم نهاد و دولت نهاد با عملیاتی کردن این ارزش ها از طریق سیاست ها به نحوی تغییر می دهد که:
1. مصرف، سهم همه باشد؛ یعنی، نیازهای اساسی همه مردم تأمین شود؛
2. قابلیت ها تقویت شود؛ یعنی، فقر مطلق و نسبی از طریق کارآفرینی، رشد اشتغال زا و کاهش نابرابری، به حداقل برسد؛
3. مسئولیت الهی در مصرف، لحاظ شود؛ یعنی، در ترکیب کالاها و خدمات نهایی به مصارف مورد رضایت شریعت توجه شود؛
4. مسئولیت اجتماعی در مصرف در نظر گرفته شود؛ یعنی، حقوق همنوعان مراعات شده و از سوی دیگر، از اسراف، تبذیر و تجمل پرستی که سهم دیگران را کاهش می دهد، اجتناب می شود؛
5. پایداری مصرف رعایت شود؛ یعنی، مصرف نسل آتی فدای نسل فعلی نخواهد شد.
دولت اسلامی، بنگاه های خصوص، خانوارها، افراد و بخش سوم برای تحقق الگوی مصرف بهینه، پایدار و موافق فقرا، وظایفی بر عهده دارند؛ اما این دولت اسلامی است که باید با اتخاذ سیاست های فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی، نقش حاکمیتی خود را ایفا کند.
برای تأمین هدف های پنج گانه اقتصاد اسلامی به منظور اصلاح الگوی مصرف و در راستای رویکرد جامع، راهبردی، فرایندی، بلند مدت، سنجیده، برنامه ریزی شده و خردورزانه، کتاب اصلاح الگوی مصرف از منظر اقتصادی به کوشش ناصر جهانیان در سه بخش سامان یافته است:
بخش اول: مبانی ارزشی و وضعیت مطلوب الگوی مصرف اسلامی
گفتار اول: الگوی مطلوب تخصیص درآمد در چارچوب اسلامی
گفتار دوم: حد مصرف مطلوب به عنوان هدف نظام اقتصادی اسلام
گفتار سوم: جایگاه کفاف و توسعه در الگوی مصرف اسلامی
بخش دوم: آسیب شناسی الگوهای مصرف
گفتار اول: نقد و بررسی برخی نظریه های مصرف کلان از دیدگاه اسلامی
گفتار دوم: آسیب شناسی الگوی مصرف ایران از دیدگاه اقتصاد اسلامی و اقتصاد متعارف
گفتار سوم: تحلیل مصرف گرایی از منظر اسلام و جامعه شناسی اقتصادی
گفتار چهارم: عوامل مؤثر بر هزینه های مذهبی دهک های مختلف درآمدی خانوارهای شهری ایران
بخش سوم: راهکارهای اقتصاد اسلامی برای اصلاح الگوی مصرف
گفتار اول: اصلاح الگوی مصرف و توسعه پایدار
گفتار دوم: توسعه اسلامی؛ مدل سازگار با اصلاح الگوی مصرف